Magka-kaibáng Calendario Ng Nakaraán
Different Theories of Philippine Prehistory

NUÓNG 1971, inilibíng ng mga T’boli sa Mindanao ang isáng kasama matapos siyáng iburol nang mahigít 2 linggó, bilang parangál (respect) at upang magka-panahón (oportunidad, chance) ang familia na magtayô ng bagong bahay sa malayò at ilipat duón ang mga ari-arian, patí ang mga dindíng (muros, walls) ng lumang bahay. Nuóng hulíng gabí ng lamay (velatorio, wake), itinakbó ang bangkáy paligid sa bahay nang buóng magdamág (all night) - halinhinan ang mga lalaki - habang panáy ang panaghóy (lamentations) ng mga kamag-anak at pagpuri sa namatáy. Kinabukasan, pagsikat ng araw, inilibíng ang patáy at sinunog ang bahay niyá upang piliting umalís ang kaluluwa (alma, soul). Kung hindî, lalamunin ng mga multó (fantasmas, ghosts).

Ang kahulugán ng kasaysayan (history) ay ang pag-ulat ng karanasán ng isáng bayan. Bahagì ng kasaysayan ng Pilipinas itóng gawî ng T’boli dahil inilarawan ng mga frayle (frailes, friars) nuóng unang pasok ng mga Español, 400 taón sa nakaraán. Subalit matagál na itóng gawî nuóng unang isinulat kayâ dapat maniwalà na mas matandâ itóng gawî nang daán-daán, maaaring libu-libong taón pa, sa nakaraán. Hindî masabi kung kailán, at kung itó, at ibá pang lumang gawî, ay tubong likás (native to the Philippines) o dalá ng mga dumayo mulâ sa mga kapitbayan.

Halimbawà itó ng hirap ng pagbakás sa Unang Panahón ( prehistory), nuóng walâ pang kasaysayan sa Pilipinas. Patí ang simulâ ng pagsulat, at ng kasaysayan sa Pilipinas, ay pinagtatalunan pa. Natuklás sa Laguna ang isáng bayad utang (saldar la deuda, debt paid in full) na inukit sa tansô nuóng 900. [Nakahayag sa website ni Paul Morrow ng Canada, Ang Kasulatáng Tansô Ng Laguna ] Dahil dito, alám nang marunong bumasa at sumulat ang tao bago pa dumatíng ang Español, at panukalà ngayón na matagál nang may kasaysayan sa kapuluán. Ang hirap, pulós kawayan at dahon ang sinulatan, agád naagnás at naglahò. Nalimot pa ng mga Unang Pilipino kung paano sumulat at bumasa. Kayâ halos waláng katibayan, at waláng masabi nang tiyák. Sa haráp ng mga suliranin, matamáng sinurì, at sinusurì pa hanggáng ngayón, ang Unang Panahón upang maunawaan kung saán nagmulâ ang mga Unang Pilipino at kung kailán sila dumatíng sa Pilipinas. At iláng sapantaha (theories) ang naimungkahì na. Hindî maiiwasan, may malî at kulang na kasama.

Ang ‘Agos’ ng mga Dayuhan   -   The ‘Migration Wave’ Theory, 1947 - 1948

SA LAHÁT ng bayan sa silangang timog (southeast) Asia, pinaka-maiging nasurì ang Pilipinas dahil sa sikap niná Dean Conant Worcester, Carl Eugen Guthe at ibá pang nag-aghám (scientists) mulâ sa University of Michigan sa America kahit nuóng panahón pa ng Español. Pinaka-bantog sa mga unang nagsiyasat si Henry Otley Beyer, dumatíng nuóng 1904 upang mag-kawani sa silbihang bayan (Civil Service employee). Sinurì niyá ang mga Ifugao sa Banawe nuóng 1905 hanggáng 1908 para sa kawanihan ng paaralan (Bureau of Education). Nagíng asawa niyá nuóng 1912 si Lingayu Gambuk, 16 taón gulang na anák ng pinunò ng baranggáy Anganad. Nahirang siyáng pinunò nuóng 1925 ng araláng palátauhan (anthropology department) sa University of the Philippines. Nahilig siyá nuóng 1932 sa aklát ni Heine Geldern, ang ‘Urheimat,’ at ginaya niyá upang ipaliwanag ang mga Unang Tao sa Pilipinas.

Matapos suriin ang sari-saring hugis ng mga palakól na bató na natuklás niyá mulâ nuón, binuô niyá ang magulóng sapantaha (theory) ng ‘agos’ (migration waves) ng ibá’t ibáng lahì ng mga dayuhan. Pinaka-matayog sa malíng sapantaha ng ‘agos’ sa buóng silangang timog Asia, minungkahì niyá sa 2 ulat nuóng 1947 at 1948:

1.   Ang mga Bulilit. Dumatíng ang 2 pangkát ng mga Bulilit (enanos, pygmies) sa Pilipinas nuóng 30,000 - 25,000 taón sa nakaraán. Anák-anák (descendants) ng mga nakakatindíg na primitivo (homo erectus) tulad sa Taong Java (Java Man), ang nagíng mga ninunò (antepasados, ancestors) 250,000 taón sa nakaraán, tinuláy ng mga Bulilit habang nangangahoy at palaboy-laboy sa gubat ang mga lupang nagkabít (land bridges) ng Pilipinas sa Borneo nuóng panahón ng tag-gináw (Ice Age). Kaurì silá ng mga Sakai at ng aborigines sa Australia.

2.  Ang mga taga-Indonesia.
      A. Sunód na dumatíng may 6,000 - 5,000 taón sa nakaraán, sakáy sa mga bangkâ. Matangkád (tall ) at balingkinitan (slender), tumao silá sa hilaga (north) ng Pilipinas at

3.  Ang mga Malay. Mestizo ng mga unang taga-Indonesia at ng mala-Intsík (mongoloid), ang pinaka-bihasà (most civilized) sa mga dayuhan, dumatíng silá mulâ timog, sakáy sa mga bangkáng tinawag niláng baranggáy, na batayan pa ng politica sa Pilipinas ngayón.

Kalahating Milyóng Taón sa Nakaraán   -   Contemporary of ‘Java Man’ Theory, 1967

SALUNGÁT si Robert Bradford Fox sa panukalà ng ‘agos’ (migration waves) ng mga dayuhan subalit upang ipaliwanag ang Unang Tao sa Pilipinas, minungkahì niyá nuóng 1967 ang sunud-sunód na pagdayo ng mga tao mulâ sa mga kalapit na bayan, tulad ng mali-maling sapantaha ni Henry Otley Beyer.

Unang nagsiyasat si Fox sa Pilipinas nuóng 1950s, kasama ang isá pang nag-aghám sa unang tao (archaeologist) mulâ sa America, si Wilhelm G. Solheim II, at mga Pilipinong nag-aghám din, siná Alfredo E. Evangelista, Avelino Legaspi, E. Arsenio Manuel at Jesus T. Peralta. Nuóng 1958, si Fox ang namunò sa pangkát na ipinadalá ng National Museum of the Filipino People upang suriin ang 505 libingan mulâ nuóng Unang Panahón sa Pulong Bakaw at sa Kay Tomas, kapwà nasa Calatagan sa Batangas. Subalit ang pinaka-mahalagáng pagsiyasat ni Fox ay sa mga yungíb ng Tabon, sa Palawan, simulâ nuóng 1962. Mulâ sa lahát ng kanyáng natuklás, tinangkâ ni Fox nuóng 1967 na ituwíd ang malíng sapantaha ni Beyer tungkol sa pagdatíng ng tao sa Pilipinas nuóng Unang Panahón:

1.   Ang mga Palaboy. 500,000 taón sa nakaraán, panahón ng Tao ng Java, dumatíng ang mga Unang Tao, nangangahoy at palaboy-laboy sa gubat. Hindî na binanggit ang mga Bulilit dahil natuklás nang ‘hindî Negrito’ ang Tao ng Tabon at dahil waláng katibayan anuman kung kailán dumatíng ang mga Bulilit.

2.   Panahón ng Bató (Paleolithic Age). Mahigít 50,000 hanggáng 6,000 taón sa nakaraán, unang hinugis ang bató at ginamit nang palagian. Nang bumabaw ang dagat nuóng panahón ng tag-gináw (Ice Age), nakabít ang Palawan at nagíng landas ( pasillo, corridor) mulâ sa Borneo. Sa habà ng panahóng itó, hindî nag-ibá ang mga kagamitang bató (stone tools) at akalà ngayóng waláng gaanong pagbabagong naganáp sa Pilipinas.

3.   Makabagong Panahón ng Bató (Neolithic Age). 6,000 taón hanggáng 2,500 taón sa nakaraán, nagsimuláng gawín at gamitin ang kakaibáng hugis ng bató sa Pilipinas. Natapos ang tag-gináw at lumubóg ulî sa dagat ang landás papasok sa Palawan. Mabilís ang maraming pagbabago sa Pilipinas. Nagsimulâ ang pagtaním at pamahayang palagian (settlements) sa tabí ng mga ilog, lawà at luók. Lumawak ang pagputol sa mga punong kahoy, dumami ang gamit sa kahoy - patí mga talukap (tree bark) ay ginawáng damít - at nagsimulâ ang ‘paglinis’ sa gubat upang mag-kaingin.
      A.  Pagdaragát (Age of Exploration). 5,000 taón sa nakaraán, nagsimuláng maglayág at maglakbáy sa dagat ang mga taga-Pilipinas. Kasabáy nagsimulâ - sa Palawan, Sulu at Micronesia, kapuluán sa silangan ng Papua New Guinea - ang paggawâ ng mga kagamitán (tools) mulâ sa mga kabibing nasisid sa dagat (Seashell Culture), patí ang dambuhalang Indaena gigas na sa ilalim lamang ng dagat Pacific natatagpuán.
      B.  Pagpa-pasô, paglibíng sa bangà (Ceramic Age, Jar Burial Complex). Bandáng 3,500 taón sa nakaraán, nagsimulâ rin ang paggamit sa batóng ihada ( jade) at ibá pang batóng alahas, at ang paglibíng sa bangà.

4.   Panahón ng Bakal (Metal Age). Malakíng pagbabago sa Pilipinas. Nagsimulâ ang paghabì ng tela (cloth weaving), gamit ang sinulid na abacá. Unang ginamit ang salamín ( glass) na gawâ sa Pilipinas o dinalá mulâ sa ibáng bayan. Umunlád at lumawak ang pagtaním (agriculture). Nagkaruón ng paggawaan (fabrica, workshop) ng batóng ihada sa Palawan.
      A.  Simulâ ng Bakal (Early Metal Age). Unang ginamit ang gintô, pilak at tansô mulâ 2,500 - 2,400 taón sa nakaraán. Waláng lata (tin) sa Pilipinas kayâ waláng tunay na panahón ng tansô. Sa halip, mulâ sa ibáng bayan ang tansô (bronze) na tinunaw at hinugis sa Pilipinas.
      B.  Pagpalasak ng Bakal (Developed Metal Age). 2,200 taón sa nakaraán, pumasok ang bakal (hierro, iron). Ang akalà, mulâ sa timog China at sa Indochina, at lumawak muna sa hilagang Luzón. Subalit maaari ring sa Indonesia at Borneo nagmulâ dahil natuklás ang pinaka-matandáng bakal sa yungíb ng Manunggul sa Palawan. Dumalás at dumami ang lipat ng mga tao mulâ timog China patungo sa Indochina, Thailand at Malaysia, at sa mga kapuluán sa timog silangan, patí na sa Pilipinas, pabaybáy sa gilid ng dagat timog China (South China Sea) dahil lubháng mapanganib tawirín itó nang tulóy-tulóy.

5.   Panahón ng Kalakal (Age of Contact and Trade). Simulâ nuóng 1,100 taón sa nakaraán subalit maaaring mas maaga pa, nagsimuláng dumatíng ang mga nagkakalakal (comerciantes, traders) mulâ sa Arabia. Sumunód sa kanilá pagkaraán ng 200 taón ang mga Intsík. Napalitán ng porcelana ang mga palayók, pasô at bangà ng mga katutubo - mahigít 40,000 na ang natagpuáng porcelana, at 4 sa bawat 5 ay mulâ sa timog China.

MALAKÍ ang utang na luób ng Pilipinas sa mga nagsimulâ ng pagsiyasat sa malayong nakaraán ng bayan, lalo na kay Beyer. Naimulat niyá ang pag-iisip ng mga Pilipino nang inilathalà ang kanyáng sapantaha sa mga aklát-paaralán (textbooks) mulâ nuóng 1948. Mapapatawad ang kanyáng mga malî, hindî pa natutuklás nuón ang karamihan ng mga katibayan na, ayon kay Eusebio Dizon ng Museum of the Filipino People, ay salungát sa kanyáng sapantaha ng ‘Agos ng Dayuhan’ (‘Migration Wave Theory’).

Malî rin ang akalà niyáng hindî marunong mag-pasô ang tinawag niyáng ‘Indonesian A,’ sabi ni Peter Bellwood ng Australian National University. Sa kawalán ng salapi, hindî pa napapalitán ang mga malíng aklát-paaralán na ginagamit hanggáng ngayón.

Matagál nang laós ang sapantaha ng agos ng dayuhan, paniwalà ngayóng sali-salibat ang lakbayán, lipatán at balik-balikán ng mga tao nuóng Unang Panahón sa Pilipinas, Malaysia, Indonesia, Vietnam, Thailand, Cambodia at ibá pang bahagì ng silangang timog Asia. Subalit sa kawalán ng katibayan nuóng 1967, ginamit pa rin ni Fox, bagamán at inamin niyá, sa hindî niyá pagbanggit, na waláng katibayan ang panukalang naunang dumatíng sa lahát ang mga Negrito. Sinalungát din ni Dizon ang pagsipi niyá sa Unang

Panahón (prehistory) ng Panahón ng Kalakal. Mayruón nang kasulatán sa Pilipinas nuón, katibayan ng simulâ ng kasaysayan (history) at katapusán ng Unang Panahón. Kung kailangan mang ihiwaláy itóng panahón dahil hindî pa lawák ang pagsulat nuón, sabi ni Dizon, dapat itóng tawaging Pasimulâ ng Kasaysayan (Proto-history).

Tulad kay Beyer, dapat igalang ang mga naitulong ni Fox sa kaalamán ng Pilipinas. At tulad ulî kay Beyer, mapapatawad ang mga malî ni Fox dahil nuóng 1967, bahagyâ pa lamang nabatíd na ang mga Mangyan ng Mindoro, ang mga Tagbanwa ng Palawan, at ang ibá pang pangkát sa Mindanao na itinuturing na mga Unang Tao (indigenous peoples) sa Pilipinas ay may sarili, at magka-kaibáng, baybayin at pagsulat na sinusurì pa ngayón ng Summer Insitute of Linguistics (SIL) at ng United Nations (UNESCO).

Nakaraáng kabanatà                     Balík sa itaás                     Mga Kasaysayan Ng Pilipinas                     Listá ng mga kabanatà                     Sunód na kabanatà