Pulaoan. MGA 25 leguas (160 kilometro) mula duon, sa pagitan ng kanluran (west) at kanlurang hilaga (northwest), natuklasan namin ang isang malaking pulo na may tanim na palay, luya, mga frutas (bungang kahoy) at may mga baboy, kambing at manok. May isang uri ng saging (fig) na isang bisig ang haba at ang taba at malinamnam, ang iba naman na mas maliit ay higit na masarap sa lahat. Mayroon ding mga niyog at buko, camote, tubo ng azucar at mga ugat na hawig sa turnip (gabi). Ang kanin na luto sa kawayan o kahoy ay mas tumatagal bago mapanis kaysa kanin na luto sa
|
![]() ![]() FERDINAND MAGELLAN’S VOYAGE: Ang Unang Pag-ikot sa Mondo Ang Unang Español Na Dumayo Sa Pilipinas Primo viaggio intorno al mondo
|
|
palayok. Maari naming tawagin ang pulong iyon na Lupa Ng Pangako (Land of Promise) dahil, bago namin natagpuan ito, naghirap kami sa gutom, madalas muntik na kaming umalis sa barko at maglagi na lamang sa lupa nang hindi na mamatay sa gutom. Nakipagpayapa sa amin ang ‘hari’ ng pulo, hiniwa nang maliit ang kanyang dibdib ng isa naming cuchillo, ipinahid ang dugo sa kanyang dila at noo bilang pahiwatig ng tunay na payapa (true peace). Ganoon din ang ginawa namin. Ang pulo na iyon ay nasa ika-9 1/3 guhit pahilaga (sa timog ng Puerto Princesa) at ika-160 guhit pahaba mula sa pinaghatian (demarcation line). At ang pangalan nito ay Pulaoan (Palawan). Ang mga taga-Pulaoan ay laging hubad gaya ng mga ibang tagarito, at halos lahat sila ay lagi nang nagta-trabajo sa kanilang mga bukid. Sandata nila ay mga pana at palasong may tusok na kasing haba ng palad, ang iba ay may mahaba at matulis na buto ng isda na may bahid na lason galing sa mga halaman, and iba ay pinatulis na kawayan na may lason din. Sa kabilang dulo ng mga palaso, naglalagay sila ng manipis na kahoy sa halip ng balahibo ng manok. Sa dulo ng kanilang mga pana |
at mga sumpak (blowpipes), nagtatali sila ng bilog na bakal o patulis ng sibat at ito ang ginagamit nilang panglaban kapag naubos na ang kanilang mga palaso (arrows).
Mahilig sila sa tanso (copper), mga singsing, cadena (chains), mga campanella (bells, kaliling), at cuchillos, pati mga tansong alambre (copper wire) na ginagamit nilang pantali ng bingwit sa isda. May mga alaga silang malalaking tandang na manok, hindi nila kinakain dahil sa kung anong pagsamba nila. Minsan-minsan, pinag-aaway nila ang mga tandang (sabong), at nagpupustahan sila-sila; kung sino ang manalo, kanya ang mga taya (apuestas, bets) at ang tandang na natalo. Gumagawa sila ng alak mula sa kanin (rice wine, sake), na mas malasa at mas matapang kaysa alak ng niyog (uraca, o tuba). ( Nuon binagtas nina Pigafetta ang baybayin ng Palawan, una papuntang silangang hilaga, tapos bumalik patimog kanluran, panay ang visita sa mga baranggay na nadaanan, hanggang lumagpas na sila sa dulong timog ng pulo nuong Junio 21, 1521, may kasamang 3 Muslim bilang mga gabay (guides). Dumaan sila sa lusutang Balabac (Balabac Strait, sa pagitan ng mga pulo ng Balabac at Banggi, at nagpunta sa kanlurang tumog sa baybayin ng Brunei, sa hilaga ng Borneo.) |
Mga salitang Visaya
Lac (man) lalaki. Perampuan (woman) babae. Babai (wife) ginang. Benibeni (youth) binibini. Boho (hair) buhok. Guay (face) mukha. Pilac (eyelids) pilikmata. Chilei (eyebrows) kilay. Matta (eyes) mata. Ilon (nose) ilong. Apin (jaws) panga. Nepin (teeth) ipin. Olol (lips) labi. Baba (mouth) bibig. Silan (chin) baba. Leghex (gums) gilagid. Dilla (tongue) dila. Delenghan (ears) tenga. Ligh (throat) lalamunan. Tanghig (neck) leeg. Bonghot (beard) balbas. Bagha (shoulders) balikat.
Lieud (spine) likod. Dughan (breast) dibdib. Tiam (body) katawan. Illoc (armpits) kilikili. Bochen (arm) bisig. Sico (elbow) siko. Molanghai (thumb) hinlalaki. Camat (hand) kamay. Palan (palm) palad. Tudlo (finger) daliri. Coco (fingernail) kuko. Pussud (navel) pusod. Utin (penis) uten. Boto (genitals) betlog. Billat (female genitals) kiki. Iiam (sex act) kantot. Samput (buttocks) puwit. Paha (thigh) hita. Tuhud (knee) tuhod. Bassabassag (leg) paa. Bitis (leg calf) binti. Lapalapa (foot sole) talampakan. Bolaon (gold) ginto. Pilla (silver) pilak. Concach (brass) tanso. Butau (iron) bakal. Tubu (sugarcane) tubo.
|
Bughas, baras (rice) bigas. Deghes (honey) pulot-pukyutan Talo (wax) pagkit Acin (salt) asin. Tuba, Nio, Nipa (wine) tuba. Babui (pig) baboy. Candia (goat) kambing. Monot (chicken) manok. Humas (millet) dawa. Malissa (pepper) paminta. Chiande (cloves, clovas). Mana (canela, cinnamon) kayumanis. Luia (ginger) luya. Itlog (egg) itlog. Zzucha (vinegar) suka. Tubin (water) tubig. Claio (fire) apoy. Assu (smoke) usok. Tigban (to blow) hipan. Minuncubil (to drink) uminom. Macan (to eat) kumain. Timban (balance) timbang. Tahil (weight) bigat. Muttiara (pearl) perlas. Tipai (mother-of-pearl) nakar. Alupalan (St. Job’s disease) galis. Palatin comorica (bring me) akin na. Maiu (good) mabuti. Tida le (no) hindi. Cepol sudan (knife) kampit. Catle (scissors) gunting. Chuntinch (to shave) ahitin. Pixab (well-adorned) magara. Balandan (cloth) tela. Abaca (garment) damit. Colon colon (bell) kulingling, kalembang. Tacle (prayer) dasal. Missamis, Cutlei (comb) suklay. Monssugud (to comb) magsuklay. Sabun (shirt) kamiseta. Daghu (needle) karayom. Mamis (to sew) manahi. Moboluc (porcelain) mangkok, porselana. Ido, Aiam (dog) aso. Epos (cat) pusa. Ghapas (veil) belo. Balus (glass beads). Marica (come here) halika. |
Balai, Ilagha (house) bahay. Tatamue (wood) kahoy. Taghica (sleeping mat) banig. Bani (palm mat) banig. Ulana (cushion) unan. Dulan (wood plate) pinggan. Abba (god) bathala. Adlo (sun) araw. Songhot (moon) buwan. Bolan, Bintun (star) tala, bituin. Mene (dawn) bukang-liwayway. Utma (morning) umaga. Taghai (evening) gabi. Bassal (large) malaki. Bossugh (bow) pana. Oghon (arrow) palaso. Calassan (shield) kalasag. Baluti (armor) kutamaya. Calix, Baladao (espada, sword) kampilan, kris. Bancau (spear) sibat. Tau (river) ilog. Pucat, Laia (fish net) lambat. Sampan (boat) bangka. Cauaghan (large cane) kawayan, bombong. Boinbon (small cane) buho. Ballaghai (large boat) baranggay. Boloto (small boat) bangka. Benaoa (ship) barko. Icam, Issida (fish) isda. B>Ponapsapan (one-color fish). Timuan (red fish) dalagang-bukid. Pilax (a type of fish). Siamasiama (all together) sama-sama. Bonssul (slave) alipin. Raia (king) hari. Bole (gallows) bitayan. Uzza (one) isa. Dua (two) dalawa. Tolo (three) tatlo. Upat (four) apat. Lima (five) lima. Onom (six) anim. Pitto (seven) pito. Gualu (eight) walo. Ciam (nine) siyam. Polo (ten) sampu. |
Nakaraang kabanata Ulitin mula itaas Tahanan ng mga kasaysayan Lista ng mga kabanata Susunod na kabanata |