Zzamal, Marso 16, 1521

MADALING ARAW ng Sabado, dumating kami sa isang matayog na pulo, tinawag na Zzamal (Samar), 300 leguas (1,440 kilometro) mula sa Yslas de los Ladrones. Kinabukasan, nagpasiya ang capitan general na sa kalapit na pulo na walang tao kami humimpil, upang umiwas sa anumang panganib habang umiigib kami ng tubig at pinagagaling ang mga maysakit nang ilang araw. Duon (sa pulo ng Homonhon, sa timog ng Samar) sa dalampasigan kami nagtayo ng 2 tolda (tents) para sa mga tauhang maysakit. Nagkatay ng isang baboy para pagkain nila.

Nuong Lunes, Marso 18, matapos kumain, nakita naming papalapit ang isang bangka, may sakay na 9 lalaki. Inutos ng capitan general sa amin na walang gagalaw o magsasalita nang walang pahintulot.

Pagdating ng bangka, ang nakasuot ng pinakamagarang damit ang lumapit sa capitan general, pinahiwatig na tuwang-tuwa siya sa pagdating namin. Lima pang maganda rin ang mga suot ang nagpaiwan sa tabi namin habang ang mga nasa bangka ay umalis upang sunduin ang mga ibang tao na nangingisda, at sama-sama silang nagbalik.

Nang matanto ng capitan general na matino ang mga lalaki, inutos niya na hainan sila ng pagkain at inumin, at binigyan niya ng mga handog, suklay, salamin, pulang cap (maliit na saklob sa ulo), mga kulingling (campanella, small bells), garing (marfil, ivory) at iba pa.

Nang makita ng mga tao na galante ang capitan general, nagbigay sila ng mga isda at isang banga (jar) ng alak na galing sa puno ng niyog (palmito, coconut) at tinawag nilang uraca (mula sa arrach ng wikang Arabe; ang ‘alak’ mula sa niyog ay tuba), mga saging (figs, bananas) na isang dangkal ang haba, iba pang (saging) na mas maigsi at mas masarap ang lasa, at 2 buko ng niyog (palmito, coconut). Tapos, wala na silang naibigay pa, at sumenyas sila na sa loob ng 4 araw, dadalhan nila kami ng umay (rice, bigas), mga niyog (cochi) at iba pang pagkain.

FERDINAND MAGELLAN’S VOYAGE:   Ang Unang Pag-ikot sa Mondo

Ang Unang Español
Na Dumayo Sa Pilipinas

Primo viaggio intorno al mondo
ni Antonio Pigafetta

Mayroong tayong sari-saring tinapay, alak, langis at suka (vinegar). Ganuon din sila, may iba’t ibang pagkain at bagay na sa puno ng niyog lamang nakukuha nilang lahat. At ganito nila ginagawa ang alak mula sa puno ng niyog: Binubutas nila ang tuktok ng puno hanggang sa gitna o kalahati ng kapal ng puno ng niyog (palmito), at duon tumutulo ang puting dagta (white must) na matamis at lasang manibalang (verde, green). Nagtatali sila ng putol na kawayan, kasing taba ng hita ng tao, at duon pinapatulo ang dagta buong magdamag at buong maghapon ng sumunod na araw dahil dahan-dahan lamang ang patak ng dagta.

May bunga ang palmito, tinawag na cocho na kasinglaki ng ulo ng tao, at may talop (husk) na 2 daliri ang kapal at binubuo ng mga hibla o sinulid na hinihimay at hinahawi nilang pisi o lubid na pantali sa bangka.

( Maraming tawag sa niyog at buko sa kapuluan, subalit ang cocho (bigkas: ko-ko) o coco ay nagmula sa Portuguese at Español, tukso sa ‘nakangising mukha’ dahil sa 3 butas sa bao ng niyog. Mula rin sa kanila ang tuksong ‘cocote’ sa mahina ang utak.)

Sa loob ng talop ay may isa pang talukap na mas matigas (bao) na sinusunog nila upang gawing uling o abo (polvo, ash) na ginagamit nila kung saan-saan. Sa loob ng pang-2 talukap ay may puting laman na kasing kapal ng isang daliri at kinakain nilang hilaw parang tinapay (pan, bread), kasama ng carne o isda.

Ang lasa ay parang almond, at kung patutuyuin, nakakain pa rin ito na parang tinapay. Sa loob ng buko, may katas (water) na malinaw at naiinom parang tubig, matamis at nakakapatid uhaw (refreshing). Kapag itinabi at pinatina, ito ay tumitigas na parang mansanas (apple). At kung nais nilang gumawa ng langis (oil), ibinibilad nila sa araw itong cocho at pinababayaang mabulok sa sariling katas. Pagkatapos, pinakukuluan nila at ito ay nagiging langis.

Kapag nais nilang gumawa ng suka (vinegar), ibinibilad nila sa araw ang katas lamang, at ito ay napapanis at nagiging suka, tulad ng alak. At nakakakuha rin ng gatas mula sa niyog, nasubukan namin nang kayurin namin ang laman (ng niyog) at inihalo sa katas at piniga nang tagos sa tela, ang lumabas ay parang gatas ng kambing (leche de cabra, goatmilk).

Ang puno ng palmito ay hawig sa puno ng datiles (dates), subalit hindi kasing gaspang. At 2 puno nito ay kayang buhayin ang isang familia ng 10 tao. Hindi sila kumukuha ng alak mula sa isang puno lamang, halin-hinan linggo-linggo ang gawa nila upang hindi matuyo ang puno at sa gayon, tumagal ito nang 100 taon.

Nakaraang kabanata       Ulitin mula itaas       Tahanan ng mga kasaysayan       Lista ng mga kabanata       Susunod na kabanata