Ibalon:  Panahon  Ng  3  Bayani  Sa  Bicol
The Great Bicolano Epic of 3 Legendary Heros

IBALON ang awit ng giting (epic) ng 3 bayani sa pakikibaka laban sa mga halimaw upang iligtas at tulungan ang mga tao nuong Unang Panahon ( prehistory). Nuong wala pang pangalan ang Bicol. Maaaring 3 o higit pang kasaysayan, naihatid itong halu-halong awit-giting (epic) sa kasalukuyan ng mga ‘Kadugnung,’ ang mang-aawit at makata na tanging naglalahad ng mga nakaraang pangyayari nuong hindi pa marunong sumulat ang mga Unang Tao (aborigines).

Ang 3 bayani - sina Baltog, Handyong at Bantong - ang sumabak, pumatay at nagpalayas sa mga hayop at halimaw na dating nagmalupit sa Bicol. Tulad ng 2 sawa (boa constrictor) - ang babaing Oryol at ang duling (bizco, cross-eyed ) na Sarimao. Ang dambuhalang baboy-damo (varraco salvaje, wild boar), si Tandayag. Ang halimaw na Buaya (crocodile). Si Buringkantada na iisa ang mata (cyclop). Si Angongoluod, ang bakulaw. Si Rabot na kalahating tao at kalahating hayop. Si Tambaluslos na may katawan ng kambing (cabrio, goat). Ang mga pating (triburones, sharks)...

unang sumulat sa puting bato. Maniwaring may paaralan daw siya dati sa isang bahagi ng Peñafrancia Avenue sa kasalukuyang lungsod ng Naga.

[ Maaaring hindi na matuos kung si Hablom ang pinagmulan ng “hubulan” o Hablom ang itinawag sa alamat dahil sa “hubulan.” Ganito rin ang suliranin kay Sural (“sulat” sa Tagalog). Iba’t ibang uri, at ilang ulit nagkaruon ng pagsulat sa Pilipinas nuong Unang Panahon, subalit walang ulat ukol sa Bicol kaya hindi matanto, o mahulaan man lamang, kung nagkaruon nga ng pagsulat duon gaya ng angkin nitong alamat. ]

Bantong    

MAHABANG panahon mapayapang umunlad ang Ibalon sa pamumuno ni Handiong subalit walang magandang palad (suerte, luck) na nagtatagal, at ang Bicol, mula pa nuong Unang Panahon ay lagi nang sinalanta by marahas na kalikasan. Sumapit ang panahon ng malaking baha ( flood ) na pinawalan sa lupa ni Unos (borrasca, storm).

Tapos, nagsimula ang sunud-sunod na lindol (terremoto, earthquakes), sinabayan pa ng pagsabog ng 3 bulkan - ang Hantik, ang Kolasi at ang Isarog. Bumaon ang lupa, pati mga bundok ay gumuho, at maraming nayon sa Ibalon ang nawasak. Napunit din ang lupa mula sa Kalabanga hanggang sa Ponon, sa Magarao, na tinatahak ngayon ng ilog Inarihan.

Sa lakas ng mga lindol, umangat ang Pasacao mula sa dagat, pati na ang pulo ng Kotmo na bahagi ng Pasacao. Sa Kotmo ang tahanan ng isang halimaw, si Rabot, ang dambuhala (gigante, giant) na may katawang kalahati ay tao, at kalahati ay hayop (half-man, half-beast). Mabagsik ang kanyang kapangyarihan.

Inutusan ni Handiong ang kanyang kaibigan, si Bantong, upang puksain si Rabot. Nagsama ng 1,000 mandirigma si Bantong subalit talino, at hindi lakas ng katawan, ang ginamit niya laban sa halimaw. Hindi nila sinugod agad ang lungga (guarida, den), kundi nagmanman muna upang maunawaan ang ugali ni Rabot. Nakita ni Bantong ang malalaking bato (piedras, rocks) na nakapaligid sa lungga - mga tao na ginawang bato ni Rabot.

Pagtagal, namalayan ni Bantong na madalas at mahimbing matulog ang halimaw. Kaya minsang tulog si Rabot, ginapang siya ni Bantong. Sinaksak ng bayani sa dibdib si Rabot at namatay ang halimaw.

Nagbalik ang katahimikan sa Ibalon.

Ipinanganak si Baltog sa Boltavara, sa magiting na angkan ng mga Lipod, at simula’t simula pa, may taglay na siyang hiwaga (encanto, magic):

“Taga-Botavara siya
may taga-bulag sa mata...”

Isa sa mga halimaw si Tandayag, mabangis na dambuhala (gigante, giant), kahindik-hindik na sawa (serpiente, boa constrictor) sa mga ibang ulat, baboy damo sa awit ng mga iba. Takot lahat kay Tandayag maliban kay Baltog. Pinatay niya ito at kinaladkad pauwi. Nagdiwang ang mga tao nang mabalitaan na patay na si Tandayag at ang lahat ng mga angkan sa mga baranggay ng Asog at ng Panicuason ay dumayo upang masdan ang napaka-laking bangkay ni Tandayag.

[ Ang Panicuason nuon ay isang baranggay sa tagiliran ng bundok Isarog, malapit sa hinilugang taktak (cascada, waterfall ) ng Malabsay. Ang bundok ay nasa pagitan ng kasalukuyang lungsod ng Naga, sa lalawigan ng Camarines Sur, at ng lawa (golfo, gulf ) ng Lagonoy, sa silangan. Naman, Asog ang pangalan ng dating baranggay, kabayanan ( pueblo, town) na ngayon, ng Buhi, sa tabi ng lawa ng Buhi (Laguna de Buhi, Buhi Lake), malapit sa hangganan (border) ng kasalukuyang lalawigan ng Albay. Duon nagtakbuhan, ang mga taga-Albay, ang mga “naka-buhi” (evacuados, evacuees), nang sumabog ang bulkan Magayon (volcan Mayon, Mayon volcano) nuong malayong nakaraan. Nanatiling Asog (“usog” o “tulak” sa Tagalog) ang pangalan ng bundok, “natutulog” (extinct ) na bulkan sa tabi ng Buhi, na hanggang ngayon ay tinatawag ng mga matanda sa dating pangalan, “Ki-agang” (tahanan, pag-aari o “kay Agang,” sa Tagalog). Si Agang ay paksa naman ng ibang alamat sa Bicol. ]

Handiong

MAY kasamang pangkat ng mga mandirigma ang bayaning Handiong nang dumating sa Ibalon. Marami silang panganib na sinuong, at libu-libong ulit sila nakipag-digmaan upang magapi ang mga halimaw na dinatnan nila. Una nilang nakasagupa ang mga dambuhala (higantes, giants), tig-iisa lamang ang mga mata (cyclops, one-eyed ), sa lupain ng Ponon.

[ Malamang ito ang baranggay ng Ponon sa Marangay, sa bandang silangang hilaga (northeast) ng kasalukuyang lungsod ng Naga, Camarines Sur. ]

Nagtatag si Handiong ng isang nayon sa Isarog, at nagsimula ang panahon ng pag-unlad para sa mga tagaruon. Sa kanyang pasimuno, nagtanim ang mga tao ng uri na palay na tinawag nilang “handiong” bilang parangal sa kanya. Si Handiong ang gumawa ng unang bangkang pandagat (bote marinero, sea canoe) sa Ibalon. Dahil sa halimbawa niyang ito, nahikayat ang iba’t ibang tao duon na tumuklas (invent) din ng sari-saring kagamitan.

Isang lalaki, si Ginantong, ang tumuklas at gumawa ng layag (vela, sail) at ugit (timon, rudder) na gamit pangtulak at pang-asinta sa paglakbay ng bangkang tinuklas ni Handiong. Si Ginantong din ang tumuklas ng araro (arado, plow), parihuela (carrito, wheelbarrow) at iba pang kagamitan (utiles, tools) sa pagbubukid. Ang iba pang si Ginantong daw ang unang gumawa ay suklay ( peine, comb) at ganta, sukat ng bigas o palay na katumbas ng 3 sa 4 bahagi (3/4) ng isang kilo.

Iba pang lalaki, si Hablom, ang tumuklas sa “hubulan” (telar, loom, “habian” sa Tagalog) na gamit pa hanggang ngayon panghabi ng tela (cloth). Samantala, ang matalinong Sural daw ang tumuklas sa panitik (abecedario, alphabet) at

ANG  PINAGKUNAN
‘Hudhud hi Aliguyon,’ An Ifugao Legend of the Hero, Aliguyon, Introduction to Philippine Folklore, http://folklore.philsites.net/stories/heroism1.html
IBALON,’ The Great Bicol Epic, Annotations by Joelan B. Brillo, Notes and Reflections, http://members.aol.com/jbbrillo/misc/ibalon.html
‘Paying Homage to Bicol’s Ancient Heroes,’ by Francis Norman Lucas, http://www.whatson-expat.com.ph/articles/2004/nov21/travel.htm

Nakaraang Alamat               Ulitin mula sa itaas               Lista ng mga Alamat               Tahanan: Mga Kasaysayan Ng Pilipinas               Sunod na Alamat